Cukrzyca to złożone schorzenie, które występuje w kilku postaciach i nie ma jednej, jasno określonej przyczyny. Jeśli w rodzinie występuje historia zachorowań na jakiś typ cukrzycy, osoba może być bardziej narażona na rozwój tej samej choroby, ale nie oznacza to, że na pewno ją odziedziczy.
Czynniki genetyczne mogą zwiększyć podatność niektórych osób na określone typy cukrzycy. Jednak choroba nie musi być dziedziczona, a istnieją sposoby, aby zmniejszyć ryzyko jej rozwoju. Znajomość wpływu cukrzycy typu 2 na członków rodziny może na przykład zachęcić osobę do podjęcia działań profilaktycznych.
Świadomość historii rodzinnej może również pomóc w postawieniu wcześniejszej diagnozy, co z kolei może pomóc w zapobieganiu niektórym powikłaniom.
Rola czynników genetycznych różni się w zależności od typu cukrzycy. Na przykład w cukrzycy typu 2 większe znaczenie mają czynniki związane ze stylem życia niż genetyka.
Zrozumienie, jak geny, styl życia i środowisko wpływają na cukrzycę, może skłonić osobę do działań zmniejszających ryzyko rozwoju choroby i jej powikłań.
Czy cukrzyca typu 1 jest dziedziczna?
Cukrzyca typu 1 często pojawia się u młodych ludzi.
To choroba autoimmunologiczna, która występuje, gdy układ odpornościowy błędnie atakuje zdrowe komórki. Często pojawia się w okresie dojrzewania, ale może rozwinąć się w każdym wieku.
Dawniej sądzono, że cukrzyca typu 1 ma wyłącznie podłoże genetyczne. Jednak nie każda osoba z tą chorobą ma historię rodzinnych zachorowań.
Według Genetics Home Reference pewne cechy genetyczne mogą zwiększać ryzyko rozwoju cukrzycy typu 1 w określonych warunkach.
U osób z tym typem cukrzycy naukowcy zaobserwowali zmiany w genach odpowiedzialnych za produkcję białek odgrywających kluczową rolę w układzie odpornościowym.
Cechy te czynią organizm podatnym na rozwój cukrzycy typu 1, a pewne czynniki mogą wyzwalać pojawienie się choroby. Po zachorowaniu cukrzyca typu 1 pozostaje na całe życie.
Według Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego możliwe czynniki ryzyka to:
- Zimna pogoda – cukrzyca typu 1 częściej pojawia się zimą niż latem i jest bardziej powszechna w chłodniejszych klimatach.
- Wirusy – niektóre wirusy mogą aktywować cukrzycę typu 1 u osób podatnych (odra, świnka, wirus Coxsackie B, rotawirus).
- Wczesna dieta – karmienie piersią może obniżyć ryzyko zachorowania w późniejszym życiu.
U niektórych osób przeciwciała autoimmunologiczne mogą występować we krwi przez wiele lat przed wystąpieniem objawów. Choroba może rozwijać się powoli, aż jakiś czynnik ją uaktywni — wtedy objawy pojawiają się nagle, w ciągu kilku dni lub tygodni.
Czy cukrzyca typu 2 jest dziedziczna?
Otyłość i historia rodzinna cukrzycy typu 2 to czynniki zwiększające ryzyko zachorowania.
Cukrzyca typu 2 jest najczęstszym typem, stanowiącym około 90–95% wszystkich przypadków w USA (dane CDC).
Podobnie jak w cukrzycy typu 1, osoby z typem 2 często mają bliskich krewnych z tą chorobą.
Chociaż czynniki genetyczne odgrywają rolę, eksperci uważają, że najważniejsze znaczenie mają styl życia, dieta i aktywność fizyczna.
Poza historią rodzinną inne czynniki ryzyka to:
- wiek 45 lat lub więcej
- nadwaga, wysoki BMI, otyłość
- siedzący tryb życia
- podwyższony poziom tłuszczów i cholesterolu
- wysokie ciśnienie krwi
- zespół policystycznych jajników (PCOS)
- przebyta cukrzyca ciążowa
- choroby układu krążenia
- depresja
Wyższe ryzyko cukrzycy typu 2 występuje również w niektórych grupach etnicznych: Afroamerykanie, rdzenni Amerykanie, Azjaci, Latynosi, mieszkańcy wysp Pacyfiku.
Rasa i pochodzenie etniczne mogą wpływać na wartość BMI, od której zaczyna się wzrost ryzyka:
- Biali, Latynosi, Afroamerykanie: ryzyko rośnie od BMI 25
- Azjaci: od BMI 23
- Mieszkańcy wysp Pacyfiku: od BMI 26
Osoby z dwoma lub więcej czynnikami ryzyka mają większe prawdopodobieństwo rozwoju cukrzycy typu 2.
Cukrzyca ciążowa
Cukrzyca ciążowa występuje nawet w 14% ciąż w USA. Zwykle nie daje objawów, ale może zwiększyć ryzyko komplikacji porodowych i innych problemów.
Zwykle ustępuje po porodzie, ale może przejść w cukrzycę typu 2 — czasem od razu, czasem po latach.
Nie wiadomo dokładnie, dlaczego się rozwija, i nie ma wyraźnego wzorca dziedziczenia. Często jednak kobiety z cukrzycą ciążową mają krewnych chorych na cukrzycę typu 2.
Moczówka prosta
To zupełnie inne schorzenie niż cukrzyca typu 1 lub 2 (które należą do tzw. diabetes mellitus i dotyczą insuliny oraz metabolizmu cukru).
Moczówka prosta nie wpływa na insulinę ani poziom cukru we krwi. Jest wynikiem zaburzenia pracy przysadki mózgowej i niedoboru hormonu wazopresyny, który reguluje gospodarkę wodną organizmu.
Wyróżnia się dwa typy:
- Moczówka nerkowa (nefrogenna) – dziedziczna, powstaje na skutek mutacji genetycznej przekazanej przez rodzica.
- Moczówka neurohipofizowa – częściowo dziedziczna, ale może też wynikać z urazu lub guza.
Osoby z moczówką prostą łatwo się odwadniają – potrzebują dużo pić i często oddają mocz. Odwodnienie może prowadzić do dezorientacji, niskiego ciśnienia, drgawek, a nawet śpiączki.
Jak zmniejszyć ryzyko przekazania cukrzycy
Nie odkryto jeszcze wszystkich genetycznych czynników ryzyka cukrzycy i nie każdy może przejść testy genetyczne.
Jednak osoby świadome większego ryzyka mogą podjąć działania zmniejszające prawdopodobieństwo rozwoju choroby.
Testy genetyczne mogą przewidzieć cukrzycę typu 1 i w niektórych przypadkach pomóc rozróżnić typ 1 i 2.
Badania nad testami genetycznymi trwają. Osoby zainteresowane powinny porozmawiać z lekarzem.
Cukrzyca typu 1 – profilaktyka:
- karmienie piersią do 6. miesiąca życia
- unikanie infekcji we wczesnym dzieciństwie (szczepienia, higiena)
Cukrzyca typu 2 – profilaktyka:
Aktywność fizyczna może znacząco zmniejszyć ryzyko.
W wielu przypadkach możliwe jest zapobieganie cukrzycy typu 2 poprzez zmiany stylu życia. ADA zaleca rutynowe badania przesiewowe od 45. roku życia. Osoby z innymi czynnikami ryzyka (np. otyłość) powinny zacząć wcześniej.
Czasem badania wykazują stan przedcukrzycowy – glukoza jest podwyższona, ale nie na poziomie cukrzycy. W tym momencie zmiany w diecie i aktywności mogą zapobiec rozwojowi choroby.
Modyfikacje stylu życia mogą również:
- zmniejszyć ryzyko cukrzycy typu 2
- ograniczyć ryzyko powikłań typu 1 i 2
Zalecane działania:
- Utrzymanie prawidłowej masy ciała: utrata 5–7% masy może pomóc.
- Regularna aktywność fizyczna: min. 150 minut umiarkowanego ruchu tygodniowo lub 75 minut intensywnego.
- Zdrowa dieta: warzywa, owoce, błonnik, pełne ziarna, unikanie cukru i tłuszczów nasyconych.
Każdy, kto ma historię cukrzycy w rodzinie, powinien znać objawy wysokiego poziomu cukru: zmęczenie, nadmierne pragnienie i częste oddawanie moczu.
Gdy objawy pojawiają się nagle – może to być typ 1. W typie 2 rozwijają się wolniej, często z już istniejącymi powikłaniami, np. sercowymi.
Osoby z historią cukrzycy typu 2 lub innymi czynnikami ryzyka (np. otyłością) powinny:
- jeść zdrowo,
- dbać o wagę,
- być aktywne fizycznie,
- i skonsultować się z lekarzem w sprawie badań przesiewowych.
